Η πρόθεση του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως επίσημη πρωτεύουσα τους εβραϊκού κράτους ρίχνει λάδι στη φωτιά στη Μέση Ανατολή.
Την Τρίτη, 5 Δεκεμβρίου, ο Τραμπ προειδοποίησε, μεταξύ άλλων, τον Μαχμούτ Αμπάς, πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής, τον Μπένζαμιν Νετανιάχου, πρωθυπουργό του Ισραήλ, τον Αλ Σίσι, πρόεδρο της Αιγύπτου και τον βασιλιά Αμπντάλα II της Ιορδανίας για την πρόθεσή του να αναγνωρίσει την πόλη ως επίσημη πρωτεύουσα. Η απόφαση Τραμπ θα οριστικοποιηθεί πριν από την μετακόμιση της αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ προς την Αγία Πόλη, που ήταν μια από τις προεκλογικές του υποσχέσεις.
Ανησυχία σε ΕΕ, αραβικό κόσμο
Αυτή η απόφαση να αναγνωριστούν από τις ΗΠΑ ως επίσημη πρωτεύουσα τα Ιεροσόλυμα δεν είναι μόνο συμβολική. Πρόκειται για ευχή του Ισραήλ, αλλά η απόφαση προκαλεί ανησυχία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανησυχεί εν πρώτοις την Γαλλία, η οποία τάσσεται υπέρ μιας λύσης δύο Κρατών, αλλά κυρίως ανησυχεί τους Παλαιστίνιους και τις αραβικές χώρες. Η γειτονική Ιορδανία προειδοποίησε ότι αυτή η απόφαση «θα έχει σοβαρές συνέπειες» και θα έθετε σε κίνδυνο τις διαπραγματεύσεις για ειρήνευση στην περιοχή.
«Πρόκειται για μια μείζονα ιστορική ρήξη. Κυρίως γιατί ο Τραμπ παραβιάζει το διεθνές δίκαιο αλλά και γιατί αυτή η απόφαση θα θέσει τις ΗΠΑ εκτός διαπραγματεύσεων», δηλώνει ο Vincent Lemire, καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Παρισιού.
Καμία χώρα δεν έχει πρεσβεία στα Ιεροσόλυμα
Από τις 30 περίπου χώρες που διατηρούσαν πρεσβείες στα Ιεροσόλυμα, όπως η Αιθιοπία, η Βολιβία, η Χιλή, η Ολλανδία και η Ουρουγουάη, καμιά δεν κράτησε την διπλωματική της αντιπροσωπεία εκεί, τελικά, από την δεκαετία του 1980, μετά την διεθνή καταδίκη για την προσάρτηση της ανατολικής πόλης. Το 2006, η Κόστα Ρίκα και το Σαλβαδόρ ήταν οι τελευταίες χώρες που ακολούθησαν εξαιτίας της «παραβίασης του διεθνούς δικαίου», όπως αναφέρει η Οδηγία 478 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
«Επειδή θα υπάρξουν εκρηκτικές συνέπειες αν αναγνωριστούν από τις ΗΠΑ ως πρωτεύουσα τα Ιεροσόλυμα, κανένα Κράτος, όσο μικρό κι αν είναι, δεν θα αναγνωρίσει τα Ιεροσόλυμα», αναφέρει ο ιστορικός του CNRS, Jean-François Legrain.
Ιστορικά, η διαμάχη γύρω από το καθεστώς των Ιεροσολύμων ταυτίζεται με την ισραηλο-παλαιστινιακή διένεξη. Τα Ιεροσόλυμα βρίσκονταν υπό Οθωμανική κατοχή από τον XVIο αιώνα και έγιναν περιφερειακή πρωτεύουσα το 1922, υπό βρετανική κατοχή, απόφαση που επικυρώθηκε από την Κοινωνία των Εθνών. Στα τέλη του 1947, το σχέδιο διαμοιρασμού του ΟΗΕ της Παλαιστίνης σε δύο Κράτη, αραβικό και εβραϊκό, προβλέπει ότι τα Ιεροσόλυμα θα αποτελούν «corpus separatum», δηλαδή ένα διεθνές, αποστρατιωτικοποιημένο έδαφος, υπό τον έλεγχο του ΟΗΕ, και το οποίο θα συνδέεται με τα δύο άλλα Κράτη με τελωνειακό φυλάκιο. Το σχέδιο έγινε δεκτό από τους Εβραίους ηγέτες αλλά απορρίφθηκε από τους Άραβες ηγέτες.
Λίγους μήνες αργότερα, μετά τον πρώτο ισραηλο-αραβικό πόλεμο, το ακόμη νεαρό Κράτος του Ισραήλ υλοποίησε την «de facto» διχοτόμηση των Ιεροσολύμων, σύμφωνα με έναν άξονα βορρά-νότου όπου βρίσκονταν οι δύο αντίπαλοι στρατοί. Κομμένα στα δύο, τα Ιεροσόλυμα έγιναν ισραηλινά (και πρωτεύουσα του εβραϊκού κράτους) στην δυτική τους πλευρά και υπεριορδανικά από την ανατολική πλευρά, όπου βρίσκονται και οι κυριότεροι ιεροί τόποι, κυρίως το τείχος των Δακρύων.
«Το να γίνουν τα Ιεροσόλυμα πολιτική πρωτεύουσα του Ισραήλ είναι πρόσφατη απαίτηση. Ακόμη και στο παρελθόν, όταν η πόλη ανήκε σε αυτοκρατορίες, καμιά δεν την έκανε πρωτεύουσα εξαιτίας του εκρηκτικού της παρελθόντος», αναφέρει ο ιστορικός Vincent Lemire.
Το 1949, η έδρα της κυβέρνησης του Ισραήλ και των υπουργείων εγκαταστάθηκαν στα Δυτικά Ιεροσόλυμα, μετά από πρόταση του τότε πρωθυπουργού Μπεν Γκουριόν. Λίγες ημέρες αργότερα μετακόμισε εκεί και η ισραηλινή βουλή, η Knesset, παρά την αντίθετη γνώμη του ΟΗΕ. Εκεί ιδρύθηκε το 1965 και το Μουσείο του Ισραήλ, δίπλα στο Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ και στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο των Ιεροσολύμων.
Η προσάρτηση του 1967
Μετά το τέλος του Πολέμου των Εξι Ημερών, τον Ιούνιο του 1967, η Ανατολική πλευρά των Ιεροσολύμων προσαρτήθηκε από το Ισραήλ. Επρόκειτο για ιστορικό βήμα για την πόλη, της οποίας τα νέα σύνορα περιελάμβαναν πλέον τις δύο πρώην πλευρές και ονομάστηκε «Αιώνια και Αδιαίρετη πόλη του Ισραήλ και του εβραϊκού λαού». Ετσι, από τότε εγκαταστάθηκε ένα ειδικό καθεστώς μόνιμων κατοίκων για τους Παλαιστίνιους της Ανατολικής Ιερουσαλήμ που αρνούνται την ισραηλινή υπηκοότητα.
Παρά τις διεθνείς αντιδράσεις, το Ισραήλ ψηφίζει το 1980 τον νόμο που επικυρώνει την απόφαση. «Αυτό το καθεστώς «Αιώνιας Πρωτεύουσας» κινητοποιεί μια θρησκευτική διάσταση η οποία δεν αφορούσε τους πατέρες-ιδρυτές του εβραϊκού κράτους, άθεους και κοσμικούς. Πίσω του κρυβόταν επίσης η ιδέα να μην γίνει το Κράτος του Ισραήλ ένα επεισόδιο της σύγχρονης ιστορίας, αλλά η αναγέννηση μια αρχαίας πραγματικότητας», αναλύει ο Jean-François Legrain.
Ωστόσο, το όνειρο της «επανένωσης» της Ιερουσαλήμ δεν πέτυχε. Και όχι μόνο εξαιτίας των διαδοχικών καταδικαστικών αποφάσεων του ΟΗΕ για την προσάρτηση, μετά τo Ψήφισμα 252 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, του 1967, και το οποίο ποτέ δεν αναθεωρήθηκε. Το Ψήφισμα απαιτούσε «την απόσυρση του ισραηλινού στρατού από τα κατεχόμενα εδάφη».
«Ωστόσο, ο πληθυσμός της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, που δεν έχει ισραηλινή υπηκοότητα, πολλαπλασιάστηκε επί 4 σε 50 χρόνια και αποτελεί το 50% της πόλης, ενώ, ταυτόχρονα, ο πληθυσμός της Δυτικής Ιερουσαλήμ πολλαπλασιάστηκε μόνο επί 2,5», αναφέρει ο ιστορικός Vincent Lemire. Ακόμη χειρότερα: οι Παλαιστίνιοι κάτοικοι στην ανατολική πλευρά της πόλης αρνούνται να συμμετέχουν στις δημοτικές εκλογές, μετά την προσάρτηση του 1967, και δεν συγχρωτίζονται με τον εβραϊκό πληθυσμό.
Την ίδια ώρα, από τις απαρχές της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), το 1964, το όνειρο και η απαίτηση των Παλαιστινίων ήταν να κάνουν τα Ανατολικά Ιεροσόλυμα πρωτεύουσα του Αραβικού κράτους. Οι παλαιστινιακές αρχές διεκδικούν από τότε τον ισλαμικό χαρακτήρα των Ιεροσολύμων -όπου βρίσκεται ο Θόλος του Βράχου, το αρχαιότερο ισλαμικό μνημείο στον κόσμο (691).
Μάλιστα, το 1988, οι παλαιστινιακές αρχές, στο Αλγέρι, ζήτησαν «την καθιέρωση του αραβικού κράτους της Παλαιστίνης στην παλαιστινιακή γη μας, με πρωτεύουσα τα Ιεροσόλυμα Al-Qods Al-Sharif». Αυτή η απαίτηση κυριαρχίας εγκαταλείφτηκε με το Σύμφωνο του Όσλο, το 1994. Αλλά δείχνει να αποκτά νέα κεφάλαια με την απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ.
